Rijksarchivaris Johan Dambruyne doet Boelwerf herleven in boek
BEVEREN/TEMSE. Rijksarchivaris dokter Johan Dambruyne heeft in een boek van 335 bladzijden een uniek beeld gegeven van de N.V. Boelwerf Vlaanderen maar ook van het prille begin van dit Waas bedrijf waar zoveel mensen gedurende jaren hun brood hebben verdiend. De auteur schreef het verhaal aan de hand van het archief van de Boelwerf dat hij op een bijzonder competente manier inventariseerde. Het is een relaas van een periode die begint in 1868 en loopt tot in 2005 ook al ging 'De Zaat' al in 1994 echt failliet.
Archivaris dr. Dambruyne van het Rijksarchief te Beveren, vertelde zijn bevindingen van een jaar werken aan de inventaris van de Boelwerf, toen hij in het AC De Zaat te Temse zijn boek voorstelde. Hij ging daarbij ook terug in de geschiedenis van het bedrijf dat in 1829 te Temse werd opgericht door Bernard Boel die leefde van 1798 tot 1872. Het was aanvankelijk een éénmansbedrijf dat kleine houten rivierboten maakte van 50 tot 80 ton. Anno 2008 komt het misschien verrassend over maar in die tijd produceerde deze Boel 1 boot per jaar. Hij werkte toen op een oppervlakte van 1 ha.
Zoon Jozef Boel volgde hem op in 1872 en die bouwde in 1890 de eerste ijzeren spits. De groei was nu pas echt begonnen en tussen 1829 en 1890 werden 74 houten vaartuigen gebouwd. Vanaf 1904 werd de werf verder gezet door de gebroeders César en Frans Boel. In 1911 haalde de Boelmannen het nieuws met het bouwen van de Rijnlichter 'Graaf de Smet-de Nayer'.
In de jaren 1920 kwamen de schepen voor Congo er aan en de Boelwerf groeide aan tot een bedrijf dat in 1930 al 650 arbeiders en 30 bedienden telde. Uit het archief bleek ook dat in de periode 1904 -1943 meer dan 950 orders waren binnen gelopen. Ondertussen was in 1933 de N.V. Scheepsbouwwerven Jos Boel & Zonen opgericht en daarna liep van 1943 tot 1980 het gouden tijdperk van Georges Van Damme.
De scheepswerf van Jos Boel & Zonen kende een enorme expansie en een grote bloei. Er werden zeeschepen van alle slag gemaakt: tankers, container- en koelschepen, ferry- en sleepboten, baggervaartuigen, militaire schepen…Maar heel belangrijk waren ook de moderne technieken die er werden aangewend. Ook de technische infrastructuur werd aangepast en de activiteiten richtten zich nu naar een rederij, industriële werken en slopen van schepen. In 1969 ontstond de NV Boelwerf.
Het bedrijf kwam uitgebreid in beeld toen in 1973 de grootste tanker ooit, de Mathania, er werd gebouwd. In de periode 1974 - 1976 werd een ultramodern droog- en uitrustingsdok gebouwd. Veel werknemers van toen zullen zich dat zeker nog herinneren. De oppervlakte van de werf was ondertussen ook gegroeid tot 85 hectaren.
Het was in 1981 dat Philippe Saverys, schoonzoon van Georges Van Damme, aan het bewind kwam op Boelwerf. Hij moest meteen in de moeilijke jaren tachtig stappen want er kwam een scheepsvaartcrisis die de accenten verplaatste naar de Aziatische scheepsbouwwerven in Korea en Japan. In 1982 viel Cockerill Yards Hoboken als eerste bedrijf in de diepe put. De overheid wilde dat Boelwerf de zaak overnam.
In zijn boek schrijft dr Dambruyne bijzonder interessante gegevens over Temse én Hoboken. Maar het familiebedrijf dat scheepswerf van Temse altijd was nam een eind. Er volgde in 1986 een herstructureringsplan. Het ging verder bergaf en in 1992 volgde een eerste faillissement. Er volgde in 1993 nog een stuiptrekking toen de Koninklijke Begemann Groep samen met de industriële Vlaamse overheidsholding Gimvindus er de naamloze vennootschap 'Boelwerf Vlaanderen' van maakten.
het einde van de Zaat, begin van het archief
In november 1994 volgde het tweede faillissement en de Rechtbank van Koophandel stelde een college van curatoren aan. Nog twee schepen moesten worden afgewerkt en zo verliet de 'Navigator' in december 1996 als allerlaatste schip ooit, de Boelwerf.
De tijd om naar het archief uit te kijken kon beginnen. Tot 1995 werd het ter plaatse bewaard en dr Dambruyne stelde vast dat het bedrijf een goed archiefbeheer hanteerde. Het technische archief was netjes geordend per bouwnummer. Maar vanaf 1995 werd het Boelwerfarchief verdeeld en was er geen eenheid meer. Het Rijksarchief kreeg wel de eerste keus maar volgens de rijksarchivaris zijn er wel fouten gemaakt door onder meer een te strenge selectie.
De schenking verliep in vier fases: september 1995, juni 2000, maart 2007 en september 2007. En toen zette de archivaris van het Rijksarchief Beveren zich aan het werk. De inventarisatie duurde meer dan 14 maanden. Wat een opdracht! Het archief bevond zich niet alleen in een wanordelijke staat, het was ook zeer technisch. En het dient gezegd, het was geen digitaal archief. Toch werd voor een primeur gezorgd doordat de inventarisatie klaar was vóór het afsluiten van het curatele dossier!
De dossierstukken die dr. Dambruyne verwerkte hebben betrekking op de periode 1868 - 2005. Maar uit zijn werk blijkt dat het zwaartepunt op de Boelwerf zeker lag tussen 1960 en 1994. Een minpunt is volgens de archivaris wel dat er hiaten zijn in bepaalde reeksen. Toch is het een adembenemende inventaris geworden van 124 strekkende meter ontsluiting, een boek van 335 pagina’s en maar liefst 3.347 inventarisnummers. In het archief bevinden zich ook 27.000 foto’s die het bouwen van schepen tonen. In het boek van Archivaris Johan Dambruyne staan een veertigtal waardevolle foto’s en documenten.
Er is natuurlijk dan ook nog het curatele archief dat zowat het ‘privé-archief’ van Jozef Dauwe kon genoemd worden. Dat is ingedeeld volgens de wettelijke wettelijke opdrachten van de curatele: juridische handelingen, boekhoudkundige handelingen, beheer van het bedrijf en het vereffenen van schulden .
Het archief van de Boelwerf is bijzonder waardevol. Johan Dambruyne: "Het is een belangrijk cultureel en industrieel erfgoed van het Waasland omdat het één van de grootste en bekendste bedrijven is. Het bracht economische welvaart en werkgelegenheid in Temse en omstreken en bestond toch 165 jaar. De historische waarde overstijgt het lokaal en regionaal niveau want het was een bedrijf met internationale uitstraling."
Maar het is ook zo dat archieven van grote scheepswerven in ons land zeldzaam zijn. En dat van Boel is dan nog een omvangrijk zoals blijkt uit de inventaris. "Het belangrijkste deel werd bewaard dankzij archivalische bekommernis van de curatoren.", merkte dr. Dambruyne ook op, "De oudste stukken dateren uit de tweede helft van de 19de eeuw. De diversiteit van de archiefdocumenten is ook erg belangrijk want er zijn geschreven en gedrukte stukken, technische tekeningen, brochures, foto’s, films, geluidsopnamen en persknipsels. We kregen een historische meerwaarde door opname van het curatele archief."
Het Rijksarchief te Beveren herbergt ook de Boelwerfbibliotheek met 95 meter boeken en vaktijdschriften. Het is nu ook digitaal ontsloten en is onmiddellijk raadpleegbaar.
Rijksarchivaris Johan Dambruyne van het Rijksarchief in Beveren besloot: "Het is een belangrijk archief voor historisch en genealogisch onderzoek. Interessant voor studie van het cultureel erfgoed en het biedt talrijke onderzoeksmogelijkheden." Naar de toekomst toe wil dr. Dambruyne werk maken van het ontsluiten van het Boelwerfarchief dat wordt bewaard in het Gemeentearchief van Temse.
Maar wat voor Waaslanders, en waarschijnlijk ook voor velen daar buiten, nu al klaar ligt is een schitterend document over de scheepswerf van Temse, in het boek 'Inventaris van het archief van de N.V. Boelwerf Vlaanderen en de rechtsvoorgangers' van Johan Dambruyne, Rijksarchivaris van het Rijksarchief van Beveren.
Het rijkelijk geïllustreerd boek kost 15 euro en kan worden besteld bij het Rijksarchief op tel.: 02.548.38.16 of e-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. van het Algemeen Rijksarchief te Brussel. Maar ook op het Rijksarchief te Beveren op tel.: 03.750.29.77.
(Rolf Duchamps)